Χορωδία

Στον Καθεδρικό Ναό, από την ίδρυσή του, πάντα συνδυάζονταν η πολυφωνική χορωδία και η βυζαντινή ψαλμωδία. Η χορωδία σήμερα κατέχει πιθανότατα το μοναδικό προνόμιο να αποτελεί την μακροβιότερη Ελληνορθόδοξη πολυφωνική χορωδία στη Δυτική Ευρώπη.

Για να μάθετε περισσότερα για την ιστορία της χορωδίας του Καθεδρικού Ναού, παρακαλώ πατήστε τους παρακάτω συνδέσμους:

1848 – 1879
Liturgical Music: The Greek Chapel and Church of Christ the Saviour
Λειτουργική Μουσική: Το Ελληνικό Παρεκκλήσι και η Εκκλησία του Σωτήρος

Δεδομένου ότι η Ελληνορθόδοξη Κοινότητα του Λονδίνου εκκλησιαζόταν στο Ρώσικο Παρεκκλήσι για περίπου έναν αιώνα, η έμπνευση από τη ρωσική παράδοση της πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής, η οποία συνετέθη από σύγχρονους συνθέτες όπως ο Μπερεζόφσκι και ο Μπορτνιάνσκι, ήταν ιδιαίτερα έντονη.

Ως εκ τούτου, από το 1848 η πολυφωνική χορωδία αποτέλεσε ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της Ελληνικής Ορθόδοξης Εκκλησίας του Λονδίνου, όταν μια τετραμελής πολυφωνική χορωδία ιδρύθηκε στο Ελληνικό Παρεκκλήσι στο Finsbury Circus, υπό τη διεύθυνση του Νικολάου Κόβα.

Το 1849 η χορωδία μετακόμισε στον νεοαγιασθέντα Ναό του Σωτήρος στο City του Λονδίνου. Εκεί ο Κόβας, ένας καταξιωμένος μουσικός, συνέθεσε την μουσική επένδυση της Θείας Λειτουργίας και αργότερα μια ξεχωριστή Δοξολογία για να τιμηθεί, κατά την επίσημη επίσκεψη του στο Λονδίνο, ο Βασιλιάς Γεωργίος Α' της Ελλάδoς. Κατά την περίοδο εκείνη η χορωδία αποτελούνταν από τέσσερις Ιταλούς τραγουδιστές και δύο αγόρια.

Ο Βασιλιάς Γεώργιος Α' της Ελλάδας παρακολουθεί Δοξολογία στην Εκκλησία του Σωτήρος, Λονδίνο, 1849.

Κατά την δεκαετία του 1870 συστάθηκε μια «Επιτροπή Εποπτείας» από το «Αδελφάτο» για να επιβλέπει και να παρακολουθεί την εκκλησιαστική μουσική. Αυτή επηρεάστηκε πολύ από το κίνημα του «Ελληνικού Διαφωτισμού» στη Βιέννη, το οποίο είχε εισαγάγει από το 1808 την πολυφωνική χορωδιακή μουσική στις ορθόδοξες εκκλησιαστικές λειτουργίες. Αυτή η εξέλιξη έφτασε στην ακμή της σε όλη την Ελληνική Διασπορά της Δυτικής Ευρώπης κατά τον 19ο αιώνα.

Οι πιο γνωστοί συνθέτες της πρώιμης ελληνικής πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής της εποχής ήταν ο Ιωάννης Χαβιάρας, Έλληνας της Βιέννης και ο Αυστριακός μουσικός Benedikt Randhartinger.

Ο Ιωάννης Χαβιάρας γεννήθηκε στη Χίο και ήταν Αρχιψάλτης στον Ορθόδοξο Ναό της Αγίας Τριάδας στη Βιέννη. Ήταν επίσης ένας από τους πρώτους που μετέγραψε τη βυζαντινή μουσική σε δυτική σημειογραφία μουσικής . Ο Randhartinger ήταν μέλος της Χορωδίας Αγοριών στο Αυτοκρατορικό Παρεκκλήσι (η σημερινή περίφημη Χορωδία Αγοριών της Βιέννης) μαζί με τον γνωστό συνθέτη Φραντς Σούμπερτ.

Η συνεργασία του Χαβιάρα με τον Randhartinger οδήγησε στη σύνθεση μουσικής για την Θεία Λειτουργία, για τις Ιερές Ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα, καθώς και για τους ύμνους όλου του εκκλησιαστικού έτους. Οι συνθέσεις τους χρησιμοποιήθηκαν όχι μόνο στην Βιέννη και στο Λονδίνο, αλλά και σε άλλες Ελληνικές εκκλησίες σε όλη την Ευρώπη.

Χειρόγραφο της Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Ακολουθίας σε δυτική σημειογραφία από τον Ιωάννη Χαβιάρα, Βιέννη, 1845.

1879 – 1969
The Choir at the Church of the Divine Wisdom St. Sophia
Η Χορωδία στον Ναό της Αγίας Σοφίας

Μετά την ολοκλήρωση του νέου Ελληνικού Ορθόδοξου Ναού στο Bayswater, η χορωδία μετακόμισε στην σημερινή έδρα της. Αρχικά έψαλλε μέσα σε μια ξυλόγλυπτη υπερυψωμένη πλατφόρμα την οποία σχεδίασε ο αρχιτέκτονας John Oldrid Scott, τοποθετημένη στον αριστερό κεντρικό τοίχο του «βόρειου» εγκάρσια.

Μεταξύ του 1908 και 1920, η χορωδία τελούσε υπό την διεύθυνση του Κερκυραίου συνθέτη και μαέστρου, Ναπολέοντα Λαμπελέτ, ο οποίος συνέθεσε επίσης μουσική για τη Θεία Λειτουργία κατόπιν ανάθεσης από την οικογένεια Ράλλη το 1896. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως διευθυντής, προστέθηκαν γυναικείες φωνές για πρώτη φορά. Μέχρι τότε η φωνή σοπράνο τραγουδιούνταν από χορωδία αγοριών.

Από το 1920 και κατόπιν διορίστηκαν Άγγλοι διευθυντές της χορωδίας που ήταν έμπειροι μουσικοί, αλλά και εξοικειωμένοι με την ορθόδοξη ιεροτελεστία. Επιπλέον, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 τα περισσότερα μέλη της χορωδίας ήταν συνήθως Άγγλοι επαγγελματίες τραγουδιστές.

Κατά την περίοδο εκείνη, o διευθυντής της χορωδίας W. Hubbert εισήγαγε την λειτουργική μουσική του Θεμιστοκλή Πολυκράτη (1863-1926) στην Αγία Σοφία. Ο Πολυκράτης ήταν ο πιο παραγωγικός συνθέτης πολυφωνικής εκκλησιαστικής μουσικής, αποτελώντας τον ακρογωνιαίο λίθο του Ελληνορθόδοξου χορωδιακού ρεπερτορίου. Η μουσική του αποτελούσε πρωτότυπη σύνθεση, αφού δεν ήταν εμπνευσμένη από παραδοσιακές βυζαντινές μελωδίες. Οι συνθέσεις του ψάλλονταν όχι μόνο στην Αγία Σοφία, αλλά και σε εκκλησίες στην Αμερική, στο Μόναχο, στο Παρίσι και στη Βουδαπέστη.

Μεταξύ του 1940 και του 1969, υπό την διεύθυνση του Έρνεστ Μος, η χορωδία εξελίχθηκε πέρα των ορίων του Καθεδρικού Ναού. Η Κατοχή στην Ελλάδα και οι επακόλουθες κακουχίες του πληθυσμού κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η αιτία για μια σειρά παραστάσεων που δόθηκαν από τη χορωδία προκειμένου να βοηθηθεί ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός μεταξύ του 1942 και του 1946.

Συμμετείχε κυρίως στην Αγγλοελληνική «Λειτουργία για τον ταλαιπωρημένο λαό της Ελλάδας», στο Αββαείο του Γουέστμινστερ το 1942, καθώς και στην «Λειτουργία Ευχαριστιών για την Απελευθέρωση της Αθήνας» στον Καθεδρικό Ναό του Αγίου Παύλου το 1944, όπου παρευρέθηκαν περίπου 2000 άτομα, συμπεριλαμβανομένων μελών της βασιλικής οικογένειας, καθώς και Υπουργών από την Ελληνική και την Βρετανική κυβέρνηση. Οι δύο Λειτουργίες μεταδόθηκαν, επίσης, από τα προγράμματα του BBC.

Όλη αυτή η δραστηριότητα αντικατοπτρίζει την ενότητα και την ποικιλομορφία της χορωδίας και βοήθησε στο τονωθεί και να εδραιωθεί η αγγλοελληνική φιλία, καθώς και να ακουστεί η Ορθόδοξη λειτουργική μουσική σε ένα ευρύτερο κοινό στην Βρετανία.

Ο Έντουαρντ Μος (στο κέντρο) και η Χορωδία του Καθεδρικού Ναού τον Φεβρουάριο του 1945

1970s till the present day
Δεκαετία 1970 μέχρι Σήμερα

Ο Έρνεστ Μος συνέχισε ως διευθυντής της χορωδίας μέχρι την συνταξιοδότησή του το 1969. Τον διαδέχθηκε ο Γιώργος Τρανταλίδης, ο οποίος εισήγαγε μια νέα σύνθεση της Θείας Λειτουργίας από έναν άλλο διάσημο λειτουργικό συνθέτη, τον Ιωάννη Σακελλαρίδη.

Το 1983 διορίστηκε επικεφαλής της χορωδίας ο σημερινός διευθυντής Κώστας Μανωράς. Έχει συνθέσει πολλούς λειτουργικούς ύμνους, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του Σακελλαρίδη και της Θείας Λειτουργίας του Θεμιστοκλή Πολυκράτη για μικτή χορωδία.

Εκτός των λειτουργικών της δεσμεύσεων, η χορωδία εμφανίστηκε, επίσης, σε διάφορες εκπομπές της τηλεόρασης, καθώς και σε διάφορες Ορθόδοξες εκκλησίες σε όλο το Ηνωμένο Βασίλειο. Έχει, επίσης, εμφανιστεί στην Ευρώπη, κυρίως στο Παρίσι και στην Πράγα, όπου έλαβαν μέρος στην Θεία Λειτουργία στον ιστορικό Καθεδρικό Ναό των Αγίων Κυρίλλου και Μεθοδίου.

Τον Νοέμβριο του 2023 η Χορωδία της Αγίας Σοφίας γιόρτασε την επέτειο των 175 ετών λειτουργίας της, με μια συναυλία λειτουργικής μουσικής στον Καθεδρικό Ναό.

Kάντε κλικ στο βίντεο για να ακούσετε την χορωδία του Καθεδρικού Ναού.

Η χορωδία έχει ηχογραφήσει, επίσης, ένα CD το οποίο περιλαμβάνει τους Χερουβικούς Ύμνους των Θεμιστοκλή Πολυκράτη, Λομάκιν, Αρχάγγελσκι, Μπορτνιάνσκι, Τσαϊκόφσκι και Λβοφ. Διατίθεται για αγορά στον Καθεδρικό Ναό.

Πληροφορίες: Κώστας Μανόρας
Κωνσταντινίδη, Βίβιεν, Memories of the Choir: During the War and After,
1942-1949 (1988)
Φωτογραφιες: Jessy Pappas Photography,Treasured Offerings: The Legacy of the Greek Orthodox Cathedral of St. Sophia, London (2002)